Na czym polega parureza u dzieci i młodzieży?

               Kiedy się boimy lub wstydzimy, organizm uruchamia reakcję stresową. Mięśnie zwieraczy mogą wtedy nieświadomie się napinać. W efekcie w kabinie obok rówieśników czy przy hałasie na korytarzu dziecku „odcina” możliwość rozpoczęcia mikcji. Dziecko chce, ale nie może. Zwykle im bardziej się stara, tym mocniej napina ciało i tym trudniej mu zacząć. Po powrocie do domu lęk opada i wszystko działa normalnie. U młodszych dzieci problem bywa przelotny i wiąże się z adaptacją do szkoły. U części utrwala się, jeśli dołączy się wstyd, wyśmiewanie, pośpiech w przerwie czy złe doświadczenia z toaletą w przeszłości.

Jak rozpoznać, że chodzi o parurezę, a nie o „lenistwo” czy bunt.

              Dziecko unika szkolnej toalety mimo dyskomfortu lub bólu pęcherza. Wstrzymuje picie wody w szkole lub odmawia wyjść klasowych. Przetrzymuje do powrotu do domu. Czasem skarży się na ból brzucha lub głowy, by wrócić wcześniej. Może prosić o odbiór po lekcjach „od razu do domu”. Bywa, że ma epizody „popuszczania” lub wraca ze szkoły skrajnie napięte. W domu oddaje mocz bez problemu. Te sygnały wskazują na lęk przed warunkami, nie na brak umiejętności korzystania z toalety.

Skąd to się bierze?

           Najczęstsze czynniki to nieprzyjazne warunki sanitarne, hałas, pośpiech, brak prywatności, obawa przed zapachem lub dźwiękiem, wcześniejsze wyśmianie przez rówieśników, jednokrotne „zablokowanie się” i pamięć ciała utrwalona przez stres. U dzieci wrażliwych lub nieśmiałych lęk szybciej się zapętla. Zdarza się też, że parureza współwystępuje z lękiem społecznym czy tikami napięciowymi. To nie znaczy, że „coś jest poważnie nie tak”. To znaczy, że dziecko potrzebuje bezpiecznych warunków i planu oswajania.

Dlaczego nie warto czekać „aż samo przejdzie”?

                   Długie wstrzymywanie moczu może sprzyjać infekcjom dróg moczowych, podrażnieniom i bólom brzucha. Utrwala też lękowy nawyk unikania. Im dłużej dziecko unika, tym trudniej wrócić do swobodnego korzystania z toalety w szkole. Wczesna, spokojna pomoc działa najlepiej.

Co możesz zrobić jako Rodzic?

• Nazwij zjawisko bez oceniania. Powiedz, że to częsty problem i że można go oswoić. Unikaj słów „musisz”, „przesadzasz”, „weź się w garść”. To nie pomaga.
• Ustal sygnały bezpieczeństwa. Z dzieckiem wybierz toaletę, w której jest najspokojniej. Ustal, o której przerwie można tam iść, gdy jest mniej uczniów.
• Zaplanuj ćwiczenia od najłatwiejszego do trudniejszego. Najpierw toaleta domowa przy uchylonych drzwiach, potem przy dźwięku wody, następnie w pustej toalecie w szkole po lekcjach, potem w przerwie, najpierw z tobą obok drzwi, później samodzielnie. Małe kroki, powtarzane kilka dni, budują pewność.
• Ćwicz „rozluźnianie startowe”. Powolne oddychanie nosem, rozluźnianie brzucha i pośladków, liczenie w myślach do czterech na wdechu i sześciu na wydechu. Dziecko uczy ciało, że „tu jest bezpiecznie”.
• Wprowadź „czas na próbę”. Umawiajcie się, że dziecko próbuję przez minutę. Jeśli nie ruszy, odkłada próbę bez presji i wraca za 10–15 minut. Brak presji ułatwia „odblokowanie”.
• Prowadź dzienniczek sukcesów. Zaznaczajcie każde podejście, nawet nieudane. Nagradzaj nie wysiłek „za siusianie”, tylko za odwagę spróbowania.
• Dbaj o nawodnienie. Nie ograniczaj picia „żeby nie chciało mu się siusiu”. To nasila problem. Lepiej zaplanować próby po niewielkich porcjach napoju.
• Porozmawiaj ze szkołą. Poproś wychowawczynię o dyskretną zgodę na wyjście do toalety poza dzwonkiem, możliwość skorzystania z mniej uczęszczanej łazienki, a czasem z toalety dla nauczycieli, jeśli w szkolnej jest tłok.
• Pracuj nad wstydem. Dzieci boją się, że ktoś usłyszy szum. Pomagają słuchawki, delikatne puszczenie wody, ustalenie „kodowego” zdania do wyjścia z lekcji bez tłumaczenia powodu.
• Chwal za małe kroki. W lęku najważniejsza jest systematyczność i życzliwa obecność dorosłych.

Jak może pomóc szkoła?

             Wychowawczyni lub pedagog mogą pomóc ustalić „ciche okienko” na toaletę, umożliwić korzystanie z bardziej ustronnego miejsca, przypilnować, by nikt nie komentował korzystania z łazienki, a także wprowadzić prostą zasadę, że dziecko może wyjść z lekcji jednym ustalonym gestem. Warto zadbać o czystość, sprawne zamki w drzwiach, papier i mydło. Uczniowie lepiej radzą sobie tam, gdzie czują prywatność i przewidywalność.

A gdy problem jest nasilony i zdiagnozowany - co robi psycholog lub terapeuta?

             Najlepiej przebadane i skuteczne są metody terapii poznawczo-behawioralnej oparte na stopniowej ekspozycji, czyli oswajaniu sytuacji w realnych warunkach. Terapia zaczyna się od psychoedukacji, planu małych kroków i ćwiczeń rozluźniania mięśni dna miednicy i oddychania. Później wprowadza się kontrolowaną ekspozycję w szkole lub miejscu publicznym. Czasem korzysta się z krótkich technik pracy z myślami wstydowymi, np. „Jeśli ktoś wejdzie, dam sobie prawo do przerwania i spróbuję za chwilę”. W razie współwystępującego lęku społecznego przydatne są elementy treningu umiejętności społecznych. Leczenie farmakologiczne u dzieci rozważa się rzadko i wyłącznie przez lekarza, gdy lęk jest częścią szerszych trudności.

Przykładowa „drabinka” małych kroków do ćwiczenia z dzieckiem w domu i w szkole.

1. Siedzę na sedesie w domu i oddycham powoli przez minutę, nie wymagam od siebie mikcji.
2. Siedzę i rozluźniam mięśnie brzucha i pośladków, liczę wdech i wydech, pozwalam, by mikcja zaczęła się sama.
3. Powtarzam z cichym dźwiękiem wody w kranie.
4. Wchodzę do pustej toalety w szkole po lekcjach z rodzicem lub nauczycielem w pobliżu drzwi.
5. Powtarzam w tej samej toalecie, gdy na korytarzu jest mało osób.
6. Próbuję w przerwie, gdy jest trochę gwaru, z umówioną możliwością wyjścia do bardziej ustronnego miejsca, jeśli utknę.
7. Korzystam samodzielnie w trakcie przerwy.
8. Każdy poziom powtarzamy kilka razy, aż lęk spadnie. Jeśli któryś krok jest zbyt trudny, wracamy o pół kroku niżej i wzmacniamy poczucie wpływu.

Czego unikać?

            Nie zawstydzać, nie wyśmiewać, nie porównywać do innych. Nie zapowiadać kontroli „czy na pewno byłeś w toalecie”. Nie grozić konsekwencjami. Nie zmuszać do „sikania na czas”. Nie ograniczać płynów. Nie bagatelizować, że „to fanaberia”. Lęk nie znosi pośpiechu i presji.

Kiedy skonsultować się ze specjalistą – psychiatrą dziecięcym?

Jeśli dziecko przewlekle unika szkoły z powodu problemu z toaletą. Jeśli pojawiają się częste bóle brzucha, infekcje dróg moczowych, moczenie epizodyczne, spadek nastroju lub silny wstyd. Jeśli domowe kroki przez kilka tygodni nie przynoszą poprawy. Wtedy warto skontaktować się z psychologiem dziecięcym lub psychiatrą dziecięcym, aby postawił rozpoznanie (diagnozę). W razie dolegliwości somatycznych konieczna jest konsultacja pediatry lub urologa dziecięcego, by wykluczyć medyczne przyczyny problemu.

Jak rozmawiać z dzieckiem?

            „Widzę, że jest ci trudno skorzystać z toalety w szkole. Wiele dzieci tak ma i to mija, kiedy ćwiczymy po kawałeczku. Zrobimy plan i będę przy tobie. Nie musisz od razu dawać rady, ważne, że próbujesz.” Takie zdania zmniejszają wstyd i budują gotowość do działania. Dziecko nie potrzebuje wykładu, tylko spokojnej obecności i jasnych ustaleń.

Najczęstsze pytania rodziców.

• Czy to minie samo? Czasem tak, ale lepiej aktywnie pomóc, by uniknąć powikłań i utrwalania lęku.
• Czy mówić o tym nauczycielce? Tak, krótko i rzeczowo, prosząc o dyskretne wsparcie.
• Czy ktoś się dowie? Można tak zorganizować przerwy i miejsce, by zachować prywatność.
• Czy to „dziwne”? Nie. To dość częsta lękowa reakcja na brak poczucia prywatności i kontroli.
• Czy nagradzać? Tak, ale za odwagę próby i wykonanie kroku z planu, nie za sam wynik mikcji.

Podsumowanie dla zabieganych Rodziców J

                  Parureza to lękowa blokada mikcji w warunkach społecznych. Najlepiej pomaga plan małych kroków, wsparcie szkoły i ćwiczenia rozluźniające. Nie zawstydzać, nie ograniczać płynów, nie zmuszać. Jeśli problem utrzymuje się lub pojawiają się dolegliwości zdrowotne, warto skonsultować się z psychologiem i pediatrą. Konsekwencja i życzliwość dorosłych zwykle przynoszą wyraźną poprawę.

Bibliografia

1. Grzegorzewska, I. (2013). Zaburzenia emocjonalne i lękowe u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Difin, Warszawa.
2. Pisula, E. (2003). Psychologia lęku i nieśmiałości u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
3. Popiel, A., i Pragłowska, E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Paradygmat, Warszawa.
4. Popiel, A., i Pragłowska, E. (red.). (2020). Terapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
5. Rabe-Jabłońska, J., i Frydecka, D. (red.). (2016). Zaburzenia lękowe. Diagnoza i terapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
6. Strelau, J., i Zawadzki, B. (2010). Psychologia lęku: Ujęcie kliniczne i teoretyczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
7. Wciórka, J. (red.). (2015). Psychiatria dzieci i młodzieży. Wybrane zagadnienia kliniczne i terapeutyczne. Wydawnictwo PZWL, Warszawa.